اقامتگاه‌های بوم‌گردی در انتظار تدبیر جدی

سابقه به رسمیت‌شناختن اقامتگاه‌های بوم‌گردی به نخستین سمینار بین‌المللی اقامتگاه‌های بوم‌گردی در سال‌1994 و در خلیج ماهو در جزایر ویرجین آمریکا بازمی‌گردد. در همان سال بود که نخستین دستورالعمل بین‌المللی اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کنفرانس کاستاریکا در سال1995 بازبینی و براین اساس اقامتگاه‌های بوم‌گردی مکانی برای گردشگران معرفی شد که آسیبی به محیط‌زیست اطراف خود اعم از محیط طبیعی و فرهنگی وارد نکنند، کمترین تأثیر را هنگام ساخت‌وساز بر محیط طبیعی اطراف داشته باشند و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی منطقه‌ای که در آن ایجاد می‌شوند، باشند. براساس دستورالعمل بین‌المللی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی باید از روش‌های پایدار برای به‌دست‌آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند، از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایدار بهره‌مند شوند و در همکاری با انجمن‌های محلی، برنامه‌های آموزشی در برخورد با محیط فرهنگی - طبیعی برگزار کنند. اقامتگاه‌های بوم‌گردی حتی باید به توسعه پایدار در منطقه‌ای که در آن احداث شده‌اند کمک کنند.

تلاش مالکان اقامتگاه‌های بوم‌گردی برای تشکیل یک اتحادیه منسجم و واحد به‌منظور پیگیری مسائل اقامتگاه‌های بوم‌گردی نتیجه داد. معاون جدید گردشگری کشور پیشنهاد تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی با حضور مازیار آل‌داوود از پیشکسوتان تاسیس اقامتگاه بوم‌گردی در ایران و مسئولین میراث فرهنگی در استان اصفهان و مالکان اقامتگاه‌های بوم‌گردی را ارائه کرده بود که این پیشنهاد مورد توافق مالکان اقامتگاه‌های بوم‌گردی قرار گرفت.

اقامتگاه‌های بوم‌گردی که شکل خاصی از مهمان‌نوازی ایرانی را به گردشگران ارائه می‌کنند و آداب و رسوم زندگی ایرانیان را برای گردشگران داخلی و خارجی به نمایش می‌گذارند، از آنجا که شیوه کارشان به هیچ‌وجه شبیه به سیستم هتلداری نیست و شباهتی نیز به فعالیت رستوران‌های سنتی ندارد نمی‌توانستند زیرمجموعه هیچ‌یک از این دو اتحادیه فعالیت کنند و قرار بر این شد تا مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی کشور تاسیس شود.

توافق بر سر تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی که به پیشنهاد مرتضی رحمانی‌موحد، معاون گردشگری کشور و به درخواست مالکین اقامتگاه‌های بوم‌گردی صورت گرفت، اگرچه مالکان اقامتگاه‌های بوم‌گردی را به آینده این اقامتگاه‌ها امیدوار کرد اما آنچه در موضوع تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی کشور در استان اصفهان اتفاق افتاد نگرانی‌ها نسبت به آینده فعالیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی را بیشتر کرد.

انتخابات بدون کاندیدا

ماجرا این بود که بدون وجود کاندیدا و حتی بدون اعلام برگزاری انتخابات مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی در استان اصفهان و بدون حضور مالکین اقامتگاه‌های بوم‌گردی، از برخی مالکین اقامتگاه‌ها دعوت شد تا در جلسه‌ای به‌منظور بررسی وضعیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی حضور داشته باشند. در پایان همان جلسه ناگهان برگه کاغذی در اختیار برخی مالکین اقامتگاه‌های بوم‌گردی که در جلسه حضور داشتند قرار می‌گیرد و به آنها گفته می‌شود نام 3 شخص را در برگه کاغذ بنویسند. این اتفاق همان است که به برگزاری انتخابات مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی معرفی شده است؛ اتفاقی که مورد پذیرش برخی دیگر از مالکین اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیست. در این اتفاق پیشکسوتان تاسیس اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کشور کنار گذاشته می‌شوند و 3 فرد به‌عنوان رئیس و اعضای مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی استان اصفهان معرفی می‌شوند که بیشترین سابقه حضور آنها در حوزه بوم‌گردی نزدیک به 3سال است. آنچه از آن به‌عنوان انتخابات مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی کشور در استان اصفهان نام برده شده است مورد تأیید بخشی دیگر از مالکین اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیست.معاون گردشگری کشور نیز پس از اطلاع از این موضوع به خبرنگار همشهری گفته است که تاکنون هیچ خبری از آنچه انتخاب مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی کشور در استان اصفهان و شهرستان خور و بیابانک گفته می‌شود به او نرسیده و درصورت مغایرت انتخاب اعضا با اهداف بوم گردی، این انتخاب ممکن است مورد بازنگری قرار بگیرد.

خطر در کمین اقامتگاه‌ها

مازیار آل داوود، مالک اقامتگاه آتشونی در روستای گرمه در حاشیه کویر مرکزی ایران به همشهری می‌گوید: به‌نظر می‌رسد آینده اقامتگاه‌های بوم‌گردی با خطر مواجه شود. به گفته مازیار آل‌داوود هدف از تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی سروسامان دادن به وضعیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کشور بود.

براساس آنچه مالکین اقامتگاه‌های بوم‌گردی به همشهری گفته‌اند توسعه کمی این اقامتگاه‌ها و ورود افرادی که با اهداف توسعه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی آشنا نیستند و تنها به منافع مالی و اقتصادی در فعالیت بوم‌گردی توجه دارند کشتی به آب افتاده اقامتگاه‌های بوم‌گردی به مقصد نمی‌رسد.

مازیار آل داوود می‌گوید: افراد زیادی به سمت تاسیس اقامتگاه بوم‌گردی آمده‌اند که نمی‌دانند چه مسیری برای تاسیس این اقامتگاه‌ها طی شده است. حتی برخی‌شان غیربومی و ناآشنا با فرهنگ روستایی و عشایری هستند که ورودشان به موضوع بوم‌گردی به اهداف توسعه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی آسیب می‌رساند.

به گفته او، تنها بومی‌ها می‌توانند فرهنگ و آداب و رسوم محلی زندگی ایرانی‌ها را احیا و از آن صیانت کنند.آل داوود که از بنیانگذاران اقامتگاه‌های بوم‌گردی در ایران است، می‌گوید: هدف جامعه محلی و بومی‌های یک منطقه از تاسیس اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مرحله نخست تجارت اقتصادی نیست بلکه هدف حفظ خانه‌های روستایی، حفظ محیط‌زیست و پس از آن ارزآوری و ایجاد اشتغال در کشور است درصورتی که یک غیربومی ناآشنا با فرهنگ بومی یک منطقه، نمی‌تواند اهداف مورد نظر در تاسیس اقامتگاه‌های بوم‌گردی را برآورده کند.

تأکید بر ورود جامعه محلی

مالکین مطرح اقامتگاه‌های‌بوم‌گردی در ایران که تجربه ارزشمندی در محقق ساختن اهداف مورد نظر در تاسیس اقامتگاه‌های بوم‌گردی دارند و نام برخی‌شان نیز در کتاب راهنمای جهانی گردشگری (لونلی پلانت) آمده است معتقدند که اتفاقات اخیر در هجوم سرمایه‌گذاران ناآشنا با اهداف توسعه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی نمی‌تواند کشتی بوم‌گردی ایران را به ساحل مقصود برساند.

سیدهاشم طباطبایی، مالک 2اقامتگاه بوم‌گردی در روستای فرحزاد در کویر مصر با تأکید بر اینکه تلاش شده است تا افراد قدیمی‌تر و با تجربه در موضوع اقامتگاه‌های بوم‌گردی کنار گذاشته شوند به همشهری می‌گوید: آنچه در موضوع تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کشور اتفاق افتاده مورد تأیید نیست. به گفته او، هیچ کاندیدایی وجود نداشته و در جلسه‌ای نیز که با هدف معرفی رئیس و اعضای مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی در شهرستان خور و بیابانک برگزار شد برخی مدیران مطرح اقامتگاه‌های بوم‌گردی حضور نداشتند، درحالی‌که نظر معاون گردشگری این بود که انتخابات مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی توسط مسئول میراث فرهنگی شهرستان و با حضور بزرگان این بخش از صنعت گردشگری کشور برگزار شود.

آنطور که سیدهاشم طباطبایی نیز در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کند افراد معرفی شده به‌عنوان رئیس و اعضای مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی چیزی از اهداف اقامتگاه‌های بوم‌گردی نمی‌دانند. او نیز همچون مازیار آل داوود معتقد است که افراد غیربومی نمی‌توانند فرهنگ یک منطقه را به گردشگران معرفی کنند و تنها چیزی که برایشان اهمیت دارد سود اقتصادی است، حتی برایشان مهم نیست که در منطقه‌ای که اقامتگاه‌شان را راه‌اندازی می‌کنند چه تخریب‌های زیست‌محیطی‌ای انجام شود.سید هاشم طباطبایی تأکید می‌کند: اگر جلوی ماجراهایی که اخیرا و پس از سفر معاون گردشگری به مناطق کویری ایران در موضوع بوم‌گردی اتفاق افتاد، گرفته نشود اقامتگاه‌های بوم‌گردی با خطر مواجه می‌شوند.

آنطور که این مالک اقامتگاه‌های بوم‌گردی بارانداز در روستای فرحزاد مصر می‌گوید، تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی ‌باید به‌صورت سراسری اتفاق می‌افتاد نه آنکه افرادی که در سراسر کشور فعالیت بوم‌گردی دارند در جریان انتخاب اعضای مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی نباشند و این اتفاق تنها محدود به شهرستان خور و بیابانک شود.

طباطبایی می‌گوید: یک فرد بومی با راه‌اندازی اقامتگاه بوم‌گردی به‌دلیل آنکه پتانسیل‌های منطقه خود را می‌شناسد نسبت به حفاظت از آنها گام برمی‌دارد.او می‌گوید: تنها یک بومی است که می‌داند ارزش یک بوته تاغ در کویر در زندگی او چقدر بالاست و به همین منظور تمام تلاش خود را برای حفاظت از محیط‌زیست انجام می‌دهد.

بوم‌گردی در انتظار یک تصمیم

آنچه مورد اعتراض بنیانگذاران پیشکسوت اقامتگاه‌های بوم‌گردی در ایران است پایبند نبودن سرمایه‌گذاران جدید در حوزه بوم‌گردی به اهداف توسعه پایدار مورد نظر در تاسیس این اقامتگاه‌هاست، درحالی‌که سرمایه‌گذاران بوم‌گردی در صنعت گردشگری باید خود را مطیع سیستم بوم‌گردی مناطق مختلف کشور بدانند نه آنکه با سلیقه شخصی خود اقدام کنند. آنها تلاش می‌کنند تا سرمایه‌گذاران جدید در حوزه بوم‌گردی را متقاعد کنند که براساس ضوابط اقامتگاه‌های بوم‌گردی رفتار و براساس اهداف پایه‌گذاری در تشکیل اقامتگاه‌های بوم‌گردی حرکت کنند تا پایداری اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کشور تثبیت شود. حتی برخی نیز معتقدند درحالی‌که اقامتگاه‌های بوم‌گردی اهداف توسعه محلی پایدار را دنبال می‌کنند اما نیرویی نمی‌خواهد اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کشور قوام و دوام داشته باشد.

مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی می‌گوید که این سازمان از اقامتگاه‌های بوم‌گردی حمایت جدی می‌کند. مرتضی رحمانی‌موحد نیز از دستور خود به‌منظور بررسی آنچه اخیرا در موضوع تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی در استان اصفهان و شهرستان خور و بیابانک در حاشیه کویر مرکزی ایران اتفاق افتاده است خبر می‌دهد. اکنون باید دید آیا با تدبیر جدید معاون گردشگری کشور در بازنگری اتفاق اخیر در معرفی افرادی به‌عنوان اعضا و رئیس مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی در یکی از گردشگرپذیرترین نقاط کشور ترازوی بوم‌گردی ایران به نفع منافع مالی شخصی سنگین‌تر می‌شود یا آنکه کفه این ترازو به سمت اهداف توسعه پایدار موردنظر در شکل‌گیری اقامتگاه‌های بوم‌گردی ایران با بهره‌گیری از متخصصان با تجربه در این بخش از صنعت گردشگری سنگین‌تر خواهد شد؟